Γραμμική προοπτική - μαγεία ή τέχνασμα;

Δουλεύοντας το πώς να αποδώσουμε την αίσθηση του βάθους στα σχέδιά μας στο σχολείο, είδα ότι για αρκετούς μαθητές είναι λίγο δύσκολο στο να το κατανοήσουν ή και να αποδεχτούν για ποιο λόγο θεωρείται σημαντικό. Αυτό το μάθημα λοιπόν έρχεται να συμπληρώσει ό,τι έχουμε πει μέχρι τώρα, ελπίζοντας να γίνει ευκολότερο και πιο ενδιαφέρον, ρίχνοντας μια ματιά σε διάσημα έργα τέχνης.

Πολλές φορές κοιτάζουμε έναν πίνακα και έχουμε την εντύπωση ότι μπορούμε να βρεθούμε κι εμείς μέσα, να περπατήσουμε και να αγγίξουμε αυτό που βλέπουμε. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ζωγράφοι εδώ και πολλά χρόνια επινόησαν μία μέθοδο που μας δίνει την ψευδαίσθηση του βάθους - την προοπτική. 

Δείτε την Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ. Ο θεατής έχει την εντύπωση ότι αν κάνει λίγα βήματα, θα βρεθεί κι αυτός ανάμεσα σε όλο αυτό το πολύχρωμο πλήθος των φιλοσόφων.

Raphaello, Η Σχολή των Αθηνών, 1509-1511, νωπογραφία, Βατικανό
πηγή εικόνας: wikipedia

Κατά την ιταλική Αναγέννηση, οι ζωγράφοι και οι αρχιτέκτονες ανακάλυψαν έναν μαθηματικό τρόπο, με τον οποίο μπορούσαν να αποδώσουν τις τρεις διαστάσεις σε μία επιφάνεια των δύο διαστάσεων. Κι έτσι λοιπόν προέκυψε η γραμμική (ή γεωμετρική) προοπτική. Προσέξτε λίγο τι γίνεται αν προεκτείνουμε τις γραμμές του πίνακα.

Άγνωστος (Piero della Fransesca?): Η ιδανική πόλη, 
Galleria Nazionale delle Marche, Urbino, Ιταλία, πηγή εικόνας: wikipedia

Το σημείο στο οποίο συναντώνται ονομάζεται σημείο φυγής. Συνήθως είναι πάνω στη γραμμή του ορίζοντα και πολλές φορές οι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν κάτι συγκεκριμένο που το ορίζει, για παράδειγμα ένα παράθυρο. Το σημείο φυγής θα μπορούσαμε να πούμε ότι βρίσκεται απέναντι ακριβώς από το μάτι του θεατή. Μας δείχνει το πού θα στεκόταν ο θεατής, αν μπορούσε να "μπει" μέσα στον πίνακα.

Carlo Crivelli, Ο Ευαγγελισμός με τον Άγιο Εμίδιο, 1486, 2,1x1,5, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο, 

Μεγάλη Βρετανία, πηγή εικόνας: wikipedia

Το σημείο φυγής εντοπίζεται και σε πίνακες που απεικονίζουν το εσωτερικό ενός δωματίου. Ο Vermeer πρόσεχε ιδιαίτερα κάθε λεπτομέρεια στους πίνακές του, έτσι που να αποδίδει τέλεια την αίσθηση του βάθους.

Johannes Vermeer, Μάθημα μουσικής, Queen's Gallery, Λονδίνο, Μεγάλη Βρετανία
πηγή εικόνας: wikipedia

Μερικές φορές μπορεί να εντοπίζουμε περισσότερα από ένα σημεία φυγής. Αυτό κάνει τη σύνθεση της εικόνας πιο δυναμική και πιο ενδιαφέρουσα, όπως επιχειρεί εδώ ο Caillebotte.

Gustave Caillebotte, Δρόμος του Παρισιού - βροχερή μέρα, 1877,
Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο, ΗΠΑ, πηγή εικόνας: wikipedia

Κάποιοι καλλιτέχνες εκμεταλλεύονται την προοπτική για να δημιουργήσουν έργα με οπτική ψευδαίσθηση. Δείτε πόσο έξυπνα χειρίζεται τους κανόνες της γραμμικής προοπτικής ο Escher, για να δημιουργήσει χώρους και κτίρια που δεν υπάρχουν.

Για πάμε λίγο να εξασκηθούμε.

Βρείτε το σημείο φυγής στις παρακάτω εικόνες:

Εκτός από τη γραμμική προοπτική, υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να δημιουργήσουμε την εντύπωση του βάθους, όπως η προοπτική κλίμακας, η ατμοσφαιρική προοπτική κλπ. Θα μιλήσουμε περισσότερο γι' αυτά σε επόμενο μάθημα.

Καλές δημιουργίες!

Η "κυρία των Εικαστικών"

Ευδοξία