Η θεωρία των χρωμάτων

Τα χρώματα γύρω μας υπάρχουν παντού. Είτε στη φύση, είτε στα ανθρώπινα δημιουργήματα. Θα μπορούσαμε άραγε να φανταστούμε τον κόσμο χωρίς χρώματα; 

via GIPHY, Pamela Chougne

Τα χρώματα στη ζωγραφική, όπως ξέρουμε, χωρίζονται σε κατηγορίες. Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά ή κύρια χρώματα:

Μονοχρωματικοί πίνακες του Yves Klein (Monochrome bleu sans titre, Monochrome rose sans titre, Monochrome jaune sans titre) 1955-1957, πηγή εικόνων: wikiart

Δύο είναι οι λόγοι που το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε ονομάζονται βασικά χρώματα:

1. Τα ίδια δεν δημιουργούνται (τα χρησιμοποιούμε έτοιμα).

2. Με την ανάμειξή τους δημιουργούνται άλλα χρώματα, τα δευτερεύοντα.

  Το πράσινο...

Friedensreich Hundertwasser, Πράσινη πόλη, μεικτή τεχνική, 1978, πηγή εικόνας: wikiart

    ....το πορτοκαλί...

Mary Cassat, H Μάργκο με πορτοκαλί φόρεμα, ξηρά παστέλ σε χαρτί, 1902, ιδιωτική συλλογή,
πηγή εικόνας: wikimedia commons

       ...και το μωβ.

Georgia O'Keeffe, Μωβ Φύλλα, ελαιογραφία σε καμβά, 1922, 
Dayton Art Institute (DAI), Dayton, OH, USΑ, πηγή εικόνας: artchive

Ο τρόπος που θα συνδυάσουμε τα χρώματα μπορεί να προσφέρει ένα ιδιαίτερα καλαίσθητο και ευχάριστο στο μάτι αποτέλεσμα. Προσωπικά μου αρέσουν πολύ τα δευτερεύοντα χρώματα μαζί.

Henri Matisse, Ανοιχτό παράθυρο στην Κολιούρ, 1905, ελαιογραφία σε καμβά,
ιδιωτική συλλογή, πηγή: artchive

πηγή εικόνας: wikimediacommons

Τα δευτερεύοντα χρώματα, ονομάζονται επίσης και συμπληρωματικά. Το κάθε δευτερεύον χρώμα είναι συμπληρωματικό του βασικού χρώματος που είναι απέναντί του στον χρωματικό κύκλο. 

Αν προσθέσουμε το συμπληρωματικό του σε ένα βασικό χρώμα, ή το ανάποδο, τότε χάνει την λαμπρότητά του, γίνεται μουντό, πλησιάζει το καφέ και το γκρι.

πηγή εικόνας: wikimediacommons

Τα συμπληρωματικά ονομάζονται και αντίθετα, γιατί δεν έχουν τίποτα κοινό με τα βασικά τους χρώματα. Όταν όμως συμπληρωματικά και βασικά χρώματα είναι δίπλα δίπλα, τότε αποκτούν τη μέγιστη φωτεινότητά τους, αναδεικνύουν τη λάμψη τους και φαίνονται πιο δυνατά και φωτεινά. 

Γιατί τα περισσότερα σωσίβια στα καράβια είναι πορτοκαλί;

πηγή εικόνας: Engin Akyurt, pixabay

Η Θεωρία του Χρώματος εφαρμόζεται λοιπόν συστηματικά στην καθημερινότητά μας. Σκεφτείτε κι άλλα παραδείγματα.

Και φυσικά, στη μόδα. Με ένα γρήγορο googlάρισμα:

Ο Χρωματικός Κύκλος του Ίττεν  (Φωτόδεντρο)

Ο Johannes Itten (Γιοχάννες Ίττεν) ήταν ένας καλλιτέχνης και δάσκαλος των τεχνών, ο οποίος εξέλιξε τις βασικές αρχές για τη θεωρία των χρωμάτων. Δείτε πώς ανέπτυξε τις σχέσεις των βασικών και των συμπληρωματικών χρωμάτων σ' αυτό το γεωμετρικό σχήμα:

Johannes Itten, O Χρωματικός Κύκλος, 1961, πηγή εικόνας: wikipedia

Στο κέντρο, όπως βλέπουμε, υπάρχουν τα βασικά χρώματα. Ακολουθούν ισοσκελή τρίγωνα με τα συμπληρωματικά-δευτερεύοντα.  

Πόσα πορτοκαλί βλέπετε στον εξωτερικό κύκλο; Μαζί με το συμπληρωματικό (μεσαίο πορτοκαλί), άλλο ένα που περιέχει περισσότερο κίτρινο κι ένα που πλησιάζει στο κόκκινο. Όλα αυτά είναι αποχρώσεις του πορτοκαλί, δηλαδή παραλλαγές του, και ονομάζονται επίσης παράγωγα ή τριτογενή χρώματα.  Εκτός από τις αποχρώσεις που βλέπετε παραπάνω, μπορεί να προκύψουν πολλές πολλές άλλες:

Πηγή: Mathieu Jouhet / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)

Ας δούμε τώρα τι είναι ο τόνος (τονικότητα) στη ζωγραφική. 

Ο τόνος έχει να κάνει με το πόσο φωτεινό ή σκούρο είναι ένα χρώμα, μας δείχνει δηλαδή τη σχέση του με το φως. Ο Itten σχεδίασε πολλές δημιουργικές ασκήσεις για τους τόνους των χρωμάτων. Από το απόλυτο μαύρο καταλήγουμε στο απόλυτο λευκό, και βλέπουμε πόσο πολύ επηρεάζεται το κάθε χρώμα.

Johannes Itten, Χρωματιστή μπάλα σε 7 επίπεδα φωτός και 12 τόνους, 1921, πηγή: wikiart

Johannes Itten, Δώδεκα χρωματικές αποχρώσεις με συνδυασμούς, πηγή: orchitectproject

Άλλες δύο κατηγορίες στις οποίες χωρίζουμε τα χρώματα, είναι τα θερμά και τα ψυχρά.

πηγή εικόνας: kinexmedia

Στα ψυχρά ανήκουν οι αποχρώσεις και οι τόνοι του μπλε, του πράσινου και του μπλε-μοβ, που μας δίνουν την αίσθηση της δροσιάς και του κρύου, ενώ θερμά είναι οι αποχρώσεις μεταξύ του βιολέ - κόκκινου έως το κίτρινο, που μας δίνουν την αίσθηση της ζέστης και του ήλιου.

Δείτε θερμά και ψυχρά χρώματα στους παρακάτω πίνακες:

Paul Klee, Κάστρο και Ήλιος, 1928, ιδιωτική συλλογή, πηγή: wikiart

Mark Rothko, Πορτοκαλί και κίτρινο, ελαιογραφία σε καμβά, 1952, Albright-Knox Art Gallery, Buffalo, NY, USA, πηγή εικόνας: wikiart

Claude Monet, To Manneporte, ιδωμένο από χαμηλά, ελαιογραφία σε καμβά, 1883,
πηγή εικόνας: wikiart

Pablo Picasso, Οι φτωχοί δίπλα στη θάλασσα (Τραγωδία), ελαιογραφία σε ξύλο, 1903,
πηγή εικόνας: wikiart

Θερμά επίσης θεωρούνται κάποια καφέ, όσα δηλαδή περιέχουν πολύ κόκκινο, ωστόσο τα καφέ ανήκουν στα γήινα χρώματα. Το άσπρο, το μαύρο και τα γκρίζα κατατάσσονται στα ουδέτερα χρώματα.

William Turner, Ατμόπλοιο σε χιονοθύελλα, 1842, ελαιογραφία σε καμβά, Συλλογή Tate,

Μεγάλη Βρετανία, πηγή εικόνας: wikiart

Δείτε τώρα και τον πίνακα του Van Gogh. Ποια πιστεύετε ότι υπερισχύουν, τα θερμά ή τα ψυχρά; 

Βεράντα καφενείου τη νύχτα, 1888, 
Kröller-Müller Museum, Ότερλο, Ολλανδία

πηγή εικόνας: artchive

Δοκιμάστε να δείτε αυτή την εξαιρετική παρουσίαση για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά, είναι όλα όσα μελετήσαμε για το χρώμα: Φωτόδεντρο

Κουίζ! Κάνε κλικ στον πίνακα του Paul Klee "Αφαίρεση - αναφορά σε δέντρο που ανθίζει" (1925), για να βρεις τα θερμά χρώματα. 

πηγή εικόνας: wikiart

Ιδέα 1η:

Θερμά/ψυχρά χρώματα. Φτιάξτε ένα έργο με διαχωρισμό θερμών και ψυχρών χρωμάτων. Τονίστε τις γραμμές με μαρκαδοράκι.

έργα μαθητών από Καταστάρι, Μαχαιράδο και

Λιθακιά Ζακύνθου, 2024-'25

Ιδέα 2η:

Φτιάξτε ένα έργο με δύο αντίθετα-συμπληρωματικά χρώματα και τις μεταξύ τους αποχρώσεις. Ζωγραφίστε το θέμα σας, τραβήξτε ευθείες ή καμπύλες γραμμές σε όλο το χαρτί και χρωματίστε.

πηγή εικόνας: Výtvarné náměty

Ιδέα 3η:

Φτιάξτε τον Χρωματικό Κύκλο του Ίττεν. 

δημιουργία βίντεο: Learn and Art

Ιδέα 4η: 

Φτιάξτε τον δικό σας χρωματικό κύκλο.

Καλές δημιουργίες!

Η "Κυρία των Εικαστικών"
Ευδοξία

Βιβλιογραφία
Παιδικός οδηγός για γνωριμία με τη ζωγραφική, μετ. Σοφία Ζαραμπούκα, εκδόσεις Διάγραμμα
Εισαγωγή στην εικαστική γλώσσα, Όλγα Κοζάκου - Τσιάρα, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2006.