Εξ' αποστάσεως εκπαίδευση: Χρώματα: Η θεωρία των χρωμάτων

Χρωματικός κύκλος που συμβολίζει
 την ανθρώπινη ψυχική και πνευματική ζωή,
Goethe, 1809, πηγή: wikipedia

Θυμάστε την πρώτη ανάρτηση όπου ασχοληθήκαμε με τα χρώματα; Εδώ θα πούμε μερικά πράγματα ακόμη, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα πόσο σημαντικά είναι τα χρώματα στη ζωγραφική. Όλα όσα θα συζητήσουμε συνοψίζουν τη Θεωρία του Χρώματος.

Σας έχω βάλει πάλι εφαρμογές του Φωτόδεντρου με παρουσιάσεις και παιχνίδια. Να θυμάστε όμως ότι μόνο αν περιηγείστε με Mozilla Firefox ή Explorer μπορείτε να τις ανοίξετε. Αν σας ζητήσει "άνοιγμα" ή "εγκατάσταση του Flash", πείτε οκ.

Στη δημοσίευση αυτή θα αναφέρουμε:

• ποια είναι τα συμπληρωματικά ή αντίθετα χρώματα
• τι είναι η απόχρωση και τι ο τόνος
• ποια είναι τα ψυχρά και ποια τα θερμά χρώματα

Ανοιχτό παράθυρο στην Κολιούρ, Henri Matisse, 1905, ιδιωτική συλλογή, πηγή: wikiart

Τα χρώματα γύρω μας υπάρχουν παντού. Είτε στη φύση, είτε σε ό,τι δημιούργησε ο άνθρωπος. Θα μπορούσαμε άραγε να φανταστούμε τον κόσμο χωρίς χρώματα; Δύσκολο (αν και εμείς το έχουμε κάνει). Για δείτε μια πολύ ωραία παρουσίαση για τα χρώματα στη φύση: Φωτόδεντρο

Τα χρώματα στη ζωγραφική, όπως ξέρουμε, χωρίζονται σε κύρια ή βασικά και δευτερεύοντα. Τα δευτερεύοντα χρώματα, ονομάζονται επίσης και συμπληρωματικά. Το κάθε δευτερεύον χρώμα είναι συμπληρωματικό του βασικού χρώματος που είναι απέναντί του στον χρωματικό κύκλο. Για παράδειγμα, όταν αναμείξουμε μπλε📘 με κίτρινο📒, έχουμε το πράσινο📗, που είναι το συμπληρωματικό του τρίτου βασικού χρώματος, του κόκκινου📕. Αν προσθέσουμε ένα  συμπληρωματικό στο βασικό του, ή το ανάποδο, τότε χάνουν τη λαμπρότητά τους, γίνονται μουντά και καφετί.

πηγή εικόνας: wikicommons

Τα συμπληρωματικά ονομάζονται και αντίθετα, γιατί δεν έχουν τίποτα κοινό με τα βασικά τους χρώματα. Όταν όμως συμπληρωματικά και βασικά είναι δίπλα δίπλα, τότε αποκτούν τη μέγιστη φωτεινότητά τους, αναδεικνύουν τη λάμψη τους και φαίνονται πιο δυνατά και φωτεινά. Θυμάστε που είχαμε πει γιατί τα περισσότερα σωσίβια στα καράβια είναι πορτοκαλί;

πηγή εικόνας: Engin Akyurt, pixabay

Ο Χρωματικός Κύκλος του Ίττεν  (Φωτόδεντρο)

Ο Γιοχάννες Ίττεν ήταν ένας καλλιτέχνης και δάσκαλος των τεχνών, ο οποίος εξέλιξε τις βασικές αρχές για τη θεωρία των χρωμάτων. Δείτε πώς ανέπτυξε τις σχέσεις των βασικών και των συμπληρωματικών χρωμάτων σ' αυτό το γεωμετρικό σχήμα:

O Χρωματικός Κύκλος, Johannes Itten, 1961, πηγή εικόνας: wikipedia

Τι βλέπετε στο κέντρο; Σωστά, τα βασικά χρώματα. Ακολουθούν ισοσκελή τρίγωνα με τα συμπληρωματικά-δευτερεύοντα.  

Πόσα πορτοκαλί βλέπετε στον εξωτερικό κύκλο; Μαζί με το συμπληρωματικό, ένα που περιέχει περισσότερο κίτρινο και άλλο ένα που πλησιάζει στο κόκκινο. Όλα αυτά είναι αποχρώσεις του πορτοκαλί, δηλαδή παραλλαγές του.  Εκτός από τις αποχρώσεις που βλέπετε παραπάνω, μπορεί να προκύψουν πολλές πολλές άλλες:

Πηγή: Mathieu Jouhet / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)

Θυμάστε τι είναι ο τόνος (τονικότητα) στη ζωγραφική; Είναι το πόσο φωτεινό ή σκούρο είναι ένα χρώμα, μας δείχνει δηλαδή τη σχέση του με το φως. Ο Ίττεν σχεδίασε πολλές δημιουργικές ασκήσεις και για τους τόνους των χρωμάτων. Από το απόλυτο μαύρο καταλήγουμε στο απόλυτο λευκό, και βλέπουμε πόσο πολύ επηρεάζεται το κάθε χρώμα.

Χρωματιστή μπάλα σε 7 επίπεδα φωτός και 12 τόνους, Johannes Itten, 1921, πηγή: wikiart

Δώδεκα χρωματικές αποχρώσεις με συνδυασμούς, Johannes Itten, πηγή: orchitectproject

Για να δούμε άλλες δύο κατηγορίες στις οποίες χωρίζουμε τα... 

Ναι! Είναι η τάξη μας και οι αφίσες που φτιάξατε! Θα θυμάστε ελπίζω ότι στα ψυχρά ανήκουν οι αποχρώσεις και οι τόνοι του μπλε, του πράσινου και του μπλε-μοβ, που μας δίνουν μια αίσθηση δροσιάς και κρύου, ενώ θερμά είναι οι αποχρώσεις μεταξύ του βιολέ - κόκκινου έως το κίτρινο, που μας δίνουν μια αίσθηση ζέστης και ήλιου.

Θερμά επίσης θεωρούνται κάποια καφέ, όσα δηλαδή περιέχουν πολύ κόκκινο, κυρίως όμως ανήκουν στα γήινα χρώματα. Το άσπρο, το μαύρο και τα γκρίζα κατατάσσονται στα ουδέτερα χρώματα.

Για δείτε τον παρακάτω πίνακα του Πάουλ Κλέε, Κάστρο και Ήλιος. Διακρίνετε περισσότερα θερμά ή ψυχρά χρώματα;

Κάστρο και Ήλιος, Paul Klee, 1928, ιδιωτική συλλογή, πηγή: wikiart

Ευκολάκι; Ε, βέβαια, σίγουρα υπερισχύουν τα θερμά. Δείτε τώρα και τον πίνακα του Βαν Γκογκ, Βεράντα καφενείου τη νύχτα. Ποια πιστεύετε ότι υπερισχύουν, τα θερμά ή τα ψυχρά; Αγγίξτε ή κάντε κλικ στα σύμβολα, για να ανακαλύψετε τι κρύβει η εικόνα.

πηγή εικόνας: wikicommons

Μην παραλείψετε να δείτε αυτή την εξαιρετική παρουσίαση για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά, είναι όλα όσα μελετήσαμε για το χρώμα: Φωτόδεντρο

Κουίζ!

πηγή εικόνας: wikiart

Άσκηση!

Κοιτάξτε γύρω σας, στο δωμάτιό σας ή και στο υπόλοιπο σπίτι, και εντοπίστε αντικείμενα με θερμά και ψυχρά χρώματα. Φτιάξτε μία σύνθεση με τα αντικείμενα. Από τη μία μεριά παραθέστε τα θερμά και από την άλλη τα ψυχρά χρώματα. Ή στο κέντρο τα θερμά και γύρω γύρω τα ψυχρά. Ή αυτοσχεδιάστε σε μία διαφορετική σύνθεση. Περιμένω τα έργα σας στο padlet.

Έψαξα κι εγώ να βρω πράγματα με θερμά και ψυχρά χρώματα... και τα βρήκα όλα στο δωμάτιο των παιδιών μου. Να λοιπόν μια σύνθεση, από θερμά προς ψυχρά.

Να είστε όλοι καλά!
Η "Κυρία των Εικαστικών"
Ευδοξία

Βιβλιογραφία
Παιδικός οδηγός για γνωριμία με τη ζωγραφική, μετ. Σοφία Ζαραμπούκα, εκδόσεις Διάγραμμα
Εισαγωγή στην εικαστική γλώσσα, Όλγα Κοζάκου - Τσιάρα, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2006.