Η σύνθεση στην αφηρημένη τέχνη

 Όλοι έχουν ακούσει για την αφηρημένη τέχνη, αλλά λίγοι ξέρουν πώς προέκυψε και γιατί λέγεται έτσι. Πολλές φορές τα παιδιά στο σχολείο βλέπουν ένα έργο τέχνης σαν το παρακάτω και μου λένε "ε, αυτό είναι πανεύκολο κυρία, αυτό το κάνω κι εγώ", "σιγά τον καλλιτέχνη", "έργο τέχνης είναι αυτό τώρα;" κλπ. 

Paul Klee, Μικρός πίνακας με έλατα, 1922, πηγή εικόνας: themarginalian 

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι ζωγράφοι που εκφράστηκαν έτσι, στην αρχή ζωγράφιζαν παραστατικά. Στη συνέχεια όμως επέλεξαν να μην αποτυπώνουν πια με απόλυτη ακρίβεια την πραγματικότητα. Εξάλλου, υπήρχε πλέον η φωτογραφία για να το κάνει αυτό. 

Paul Klee, Το δωμάτιο μου , 1896.  Συλλογή του Ιδρύματος Klee, Βέρνη, Ελβετία, 
πηγή εικόνας: Wikimedia Commons

Στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου, οι αλλαγές που συνέβαιναν ήταν τόσο μεγάλες (πόλεμοι, κοινωνικές αλλαγές, εξέλιξη τεχνολογίας και επιστήμης κ.α.), που πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν να βρουν "σύγχρονους τρόπους για να βάλουν σε τάξη τον κόσμο" (Καντίνσκυ). Έτσι, οδηγήθηκαν στην αφηρημένη τέχνη. 

Στην αφηρημένη τέχνη δεν έχουμε πιστή αναπαράσταση της φύσης. Σημεία, γραμμές και χρώματα δημιουργούν μια σύνθεση, που άλλοτε σχετίζεται με κάτι που υπάρχει στη φύση, άλλοτε όχι. Ακόμη και σε αφηρημένα έργα που δεν είναι παραστατικά (δεν αναπαριστούν τον πραγματικό κόσμο), η σύνθεση είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είναι ο τρόπος που χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες ώστε να τακτοποιήσουν το κάθε τι μέσα στον πίνακα.

Ένας καλλιτέχνης που επηρέασε ουσιαστικά την σκέψη και την πορεία της τέχνης ήταν ο Paul Klee (1879-1940). O Klee γεννήθηκε στην Ελβετία και από μικρός έδειξε τεράστιο ταλέντο στη μουσική (στα 11 του χρόνια τον κάλεσαν να παίξει βιολί σε ένα κονσέρτο), τον κέρδισε όμως η ζωγραφική. 

πηγή εικόνας: mardenartgallery

Κάποια έργα του εμπνέονται από την πραγματικότητα, αν και μοιάζει να παραβλέπει τους κανόνες της προοπτικής. Προσέξτε όμως πώς έχει συνθέσει τον κάθε πίνακα. Υπάρχουν στοιχεία που συνδέονται μεταξύ τους και δημιουργούν νοητά σχήματα, τρίγωνα ή τετράγωνα, φανερώνοντας πως η γεωμετρία κρύβεται ακόμη και σε έργα που μας θυμίζουν παιδική ζωγραφιά.

Παρακάτω βλέπετε ένα παραστατικό σκίτσο μιας πόλης (Βέρνη). Αν ανοίξετε τα hotspot όμως, θα δείτε ότι στη ζωγραφική δεν χρειάζεται πάντα να απεικονίζουμε αυτό που βλέπουμε. Όπως έλεγε κι ο ίδιος "μια ζωγραφιά μπορεί να είναι απλώς μια γραμμή που βγήκε βόλτα" (μονοκοντυλιά). Η σύνθεση όμως των γραμμών σε αυτά τα σκίτσα φανερώνει ότι ο καλλιτέχνης ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την αρμονία και την ισορροπία των στοιχείων στο έργο του.

Ας δοκιμάσουμε να φτιάξουμε μια ισορροπημένη σύνθεση εμπνευσμένοι από έργα του Paul Klee, με κολάζ και ζωγραφική. Το έργο μας μπορεί να είναι παραστατικό (για παράδειγμα μια πόλη) ή και όχι. Μπορούμε να αγνοήσουμε τους κανόνες της προοπτικής και να δουλέψουμε με ευθείες ή καμπύλες γραμμές, μονοκοντυλιά και γραμμοσκίαση.

Και ένα κουίζ:

Δείτε αν θέλετε κι άλλα έργα του Paul Klee σε υψηλή ανάλυση στο Google Arts and Culture.

Και μερικά έργα μαθητών (Κατασταρίου και Μαχαιράδου Ζακύνθου):

Η "κυρία των εικαστικών"

Ευδοξία